تدبر و تفکر ...
تدبر ، تدبیر ؛ از دُبَر یعنی پشت؛ یعنی پشت وقایع را هم بیبنید تدبیر یعنی هم روی وقایع را ببیندید و هم پشت وقایع را نه تنها صورت را ببینی معنی را هم ببین نه تنها ظاهر را ببین باطن را هم ببین تدبیر این است و تفکر فکر کردن است قرآن مرتباً به تعقل و تفکر و تدبر دعوت می‌کند و مذمت می‌کند کسانی را که فکر نمی‌کنند و شعور ندارند و آگاهی ندارند و قرآن.
این همه آیات سخن خداست به زبان پیغمبر ، این پیام خداوند است ، خداوند ما را به تفکر دعوت می‌کند .
اگر خدا من را به تفکر دعوت می‌کند و من را از بی‌فکری مذمت می‌کند چه کسی ما را به نفی فکر دعوت می‌کند ؟ هیچ کس!
اینها مسائل مهمی است،جوهر آدمیت فکر و عقل است. انسان منهای تفکر آزاد و تعقل مساوی با چیست؟ جهالت و نادانی محض و حیوانی بیش نیست.
کَلأنعام بَل هُم اَزَل معنی صریح قرآن است که می گوید از حیوان بدتر است ، نمی‌گوید حیوان است! می‌گوید بدتر از حیوان چرا بدتر از حیوان؟ زیرا حیوان اون استعداد را نداشت که فکر کند تو این استعداد را داشتی، خراب کردی.
حیوان قدرت تأمل و تفکر نداشت تو داشتی خراب کردی.
یعنی تو گوهری را از دست دادی حیوان اون گوهر را نداشت.
هم خداوند ما را به تعقل دعوت می‌کند و هم خود عقل ما خداوند را می‌فهمد .ما اگر عقل نداشتیم خداوند را نمی‌فهمیدیم.
انبیا متعلقانه دعوت می‌کنند ،انبیا سخن معقول گفته‌اند و عقل به انبیا راه می‌برد و عقل به خداوند راه می‌برد و خداوند تشویق به عقل می‌کند.
کسانی که راه عقل را پیش نگرفته‌اند در قیامت می‌گویند: قالوا کُنا نَعقِلُ اَو ........: این آیه خیلی مهم است که اونجا به بدبختی خودشان آگاه می‌شوند یعنی چشم باطنشان باز می‌شود و می‌فهمند چقدر خسارت دیده‌اند در زندگی بد رفتار کرده‌اند و راه ضلالت پیموده‌اند اونوقت خودشان می‌گویند اگر ما گوش می‌کردیم و تعقل می‌کردیم ما اینجا حالا گرفتار نبودیم ، تمام بدبختی بشر این است که گوش درست ندارد، گوش به حقیقت نمی‌دهد و تأمل و تعقل نمی‌کند این نکته‌ای است که تا قیامت روی آن تکیه کنیم تمام نمی‌شود.
